Ιχνογράφηµα:  Είναι η  αναπαράσταση κάποιου αντικειµένου, πράγµατος, τοπίου ή και ανθρώπου µε απλές γραµµές µολυβιού. Δεν χρησιµοποιούµε καθόλου χρώµατα.

Σχέδιο: Πολλές φορές µπορούµε να το ταυτίσουµε µε το ιχνογράφηµα. Η σηµασία των λέξεων µπορεί να µοιάζει αλλά οι λέξεις δεν ταυτίζονται απόλυτα. Στο σχέδιο η αναπαράσταση του αντικειµένου είναι ακριβής. Μπορεί να γίνει και µε κλίµακα. 

Ζωγραφική: Απεικονίζω τα αντικείµενα, τα πρόσωπα, τα ζώα µε τη χρήση  γραµµών  και χρωµάτων. Η έννοια  της λέξης ζωγραφική είναι  πλατύτερη από τη σηµασία των λέξεων ιχνογράφηµα και σχέδιο. Η ζωγραφική υπάρχει στη ιστορία του ανθρώπου από τα πρώτα βήµατά του στη γη.  

Ιωάννης Κοσµόπουλος, Ειδικός Παιδαγωγός, Μed στην Εκπαίδευση Ενηλίκων, Εκπαιδευτής Συµβουλευτικής, kosmop2005@yahoo.gr

Όταν δώσουµε στο παιδί ένα χαρτί σχεδόν πάντα θα φτιάξει στο  κάτι. Συνήθως είναι µια  µορφή. Μέσα από τη µορφή αυτή, που είναι αυθόρµητη,  το παιδί µπορεί να προβάλλει τον εαυτό του ή αυτό που σκέφτεται. Τα συναισθήµατα αλλά και στοιχεία από τον ψυχικό του κόσµο.

Το παιδί θέλοντας να  επικοινωνήσει µε το περιβάλλον του µπορεί να στέλνει σήµατα ή µηνύµατα. Αυτά απευθύνονται στο κόσµο που το περιβάλει.

Τι πρέπει να κάνουµε:

• Να κατανοήσουµε την ανάγκη αυτή του παιδιού.
• Να µελετήσουµε τα σχέδια που έχει κάνει.
• Να εντοπίσουµε κάθε γραµµή. Να δούµε πως είναι φτιαγµένη, ποια θέση έχει στο ιχνογράφηµα.

Μέσα από αυτά µπορούµε να  φτάσουµε στη ψυχή του µικρού ζωγράφου. Ουσιαστικά πρέπει να αποκρυπτογραφήσουµε όλο το δηµιούργηµα των παιδιών. Οι ψυχολόγοι και οι θεραπευτές που ασχολούνται µε τα παιδιά χρησιµοποιούν πολύ συχνά  τη ζωγραφική ως διερευνητικό εργαλείο. Είναι ένας αξιόπιστος τρόπος εντοπισµού του επιπέδου ανάπτυξης των παιδιών. Μπορούµε µέσα από τη διερεύνηση του τρόπου που ζωγραφίζει ένα πρόσωπο ή ένα άλλο αντικείµενο να κατανοήσουµε  τη προσωπικότητα του παιδιού. Το παιδί στο ιχνογράφηµα µπορεί πιο εύκολα να προβάλλει τις ιδέες του, τα συναισθήµατά του. Χωρίς να περιορίζεται, άµεσα, χωρίς αναστολές και ντροπές. Αυτό κάνει το ιχνογράφηµα να είναι πιο συγκεκριµένο.

Στην εξέλιξη της ιχνογραφικής οι επιστήµονες δεν έχουν  καταφέρει να συµφωνήσουν ποια είναι αυτά τα στάδια. Τα βασικά  στάδια µπορούµε να τα ορίσουµε σε δύο:

1. της προσχολικής ηλικίας
2. της σχολικής ηλικίας 

Η  διάκριση που δέχονται σχεδόν όλοι είναι:

• η φάση του άµορφου σχεδίου ή η  φάση του µουντζουρώµατος
• η φάση που θέλει το παιδί να ζωγραφίσει την πραγµατικότητα  χωρίς να µπορεί να τα καταφέρει
• η φάση που ζωγραφίζει αυτά που έχει στο µυαλό του όπως τα έχει και όχι όπως είναι
• η φάση που ζωγραφίζει αντικείµενα όπως είναι

Τα καλαισθητικά στοιχεία έχουν µια εξελικτική άνοδο µέχρι να φτάσει το τέλειο. Η ασχολία του παιδιού µε το ιχνογράφηµα γίνεται πιο έντονη µετά τον 9ο χρόνο της ζωής του παιδιού.  Κορυφώνεται ανάµεσα  στο 10ο και  το 12ο χρόνο. Διακόπτεται σχεδόν τελείως γύρω στον 14ο χρόνο (η φαντασία υποχωρεί  ή λογική  νοητική  δεξιότητα ενισχύεται). Η προοπτική την κατακτά   περίπου στον 9ο χρόνο

Χρησιµοποιούµε  το Ιχνογράφηµα:

• για τον καθορισµό πνευµατικών λειτουργιών  της αντίληψης, της επινόησης  και της δηµιουργικής ικανότητας
• για τον καθορισµό του νοητικού επιπέδου του παιδιού
• για την εκτίµηση και τη διάγνωση της προσωπικότητας του ατόµου
• για τον καθορισµό και τη διερεύνηση της πνευµατικής αρρώστιας
• σαν θεραπευτικό εργαλείο

Η ερµηνεία χρειάζεται ιδιαίτερες γνώσεις και ικανότητες όπως:

• Γνώσεις  ψυχολογίας από πολλούς τοµείς
• Καλή γνώση της ιχνογραφικής εξέλιξης
• Κριτική ικανότητα των σχεδίων
• Διεισδυτική ικανότητα
• Ικανότητα συσχετισµών
• Καλή γνώση ερµηνευτικών δεδοµένων από ερευνητές και άλλους επιστήµονες που ασχολήθηκαν µε το ιχνογράφηµα.
• Μεγάλη  εµπειρία

Β. Η ανθρώπινη Φιγούρα

Η ανθρώπινη φιγούρα είναι από τα πρώτα πράγµατα που σχεδιάζει ένα παιδί. Μέσα από την παρατήρηση και την ερµηνεία της µπορούµε να αντλήσουµε πολλές πληροφορίες. Η εξέλιξη του  ανθρώπινου σχεδίου σε σχέση µε την ηλικία του παιδιού όπως την παρουσιάζουν οι Κρόντι και Μάνι (2003)^[1]

Γ. Η οικογένεια µέσα από το ιχνογράφηµα

Το ιχνογράφηµα µπορεί να µας δώσει (αν ερµηνευθεί σωστά) πολλές πληροφορίες για το οικογενειακό περιβάλλον του παιδιού. Μας δίνει τη δυνατότητα να εντοπίσουµε οικογενειακές συγκρούσεις, ζητήµατα διαπαιδαγώγησης και δύσκολες σχέσεις µέσα στην οικογένεια. Με βάση τις πληροφορίες µπορούµε ακόµα να ερµηνεύσουµε αιτίες για κάποιες συµπεριφορές του παιδιού στο σχολείο. Είναι ένα σπουδαίο προβολικό τεστ.   

Ζητάµε από το παιδί να σχεδιάσει µια  οικογένεια γενικά ή αν θέλουµε την οικογένειά του. Σε κάθε περίπτωση η εµπειρία έχει δείξει πως ζωγραφίζει την οικογένειά του. Το αφήνουµε ελεύθερο να εκφραστεί και να ζωγραφίσει χωρίς περιορισµούς και παρεµβάσεις.

Προσέχουµε:

• Τη φορά του σχεδίου σε σχέση µε το κυρίαρχο χέρι του παιδιού.
• Τη  σειρά που έχει  σχεδιάσει  τα µέλη της οικογένειας.
• Το πρόσωπο που  σχεδιάζει πρώτο. 
• Το µέγεθος κάθε προσώπου.
• Αν παραλείπει πρόσωπο ή πρόσωπα.
• Το µέγεθος των σχεδίων. Μικρά ή µεγάλα σχέδια.
• Πόσο χρόνο αφιερώνει για να σχεδιάσει  κάθε πρόσωπο.
• Τις αποστάσεις µεταξύ των προσώπων.           
• Αν έχει διορθώσεις και σβησίµατα.
• Αν προσθέτει  άλλα πρόσωπα ή ζώα.
• Αν πιέζει και πόσο το µολύβι.

 Δ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ζαχάρης, Δ. (1997). Η εξέλιξη της παιδικής ιχνογράφησης. Ιωάννινα,  Αυτοέκδοση
2. Κρότι, Ε., & Μάνι, Α. (2003). Πώς να ερµηνεύουµε τα παιδικά σχέδια. Η κρυφή γλώσσα των παιδιών. Αθήνα, εκ. Καστανιώτης.
3. Κυριακίδης, Π., (2008). Το παιδικό Ιχνογράφηµα. Αθήνα, εκ. Επτάλοφος
4. Μαγουλιώτης, Ν., (1989). Αρχή του σχεδίου και µέσα έκφρασης. Αθήνα, εκ.  Gutenberg
5. Μααζαράκη, Κ., (1987). Η ζωγραφική στην προσχολική ηλικία. Αθήνα,  αυτοέκδοση
6. Malchiodi, C.A. (2001). Κατανοώντας τη ζωγραφική των παιδιών (Επ. Ν. Αναγνωστοπούλου). Αθήνα: Ελληνικά Γράµµατα.
7. Μπέλλας, Θ., (1975), Το ιχνογράφηµα ως µέσο διαγνωστικό της προσωπικότητας.  Αθήνα: αυτοέκδοση 
8. Μπέλλας, Θ., (1986), Το ιχνογράφηµα ως µέσο διαγνωστικό της  προσωπικότητας. τοµ. Β΄ Αθήνα, Ηράκλειτος  
9. Μπέλλας, Θ., (2000), Το ιχνογράφηµα του παιδιού ως µέσο και  αντικείµενο έρευνας  στα χέρια του εκπαιδευτικού. Αθήνα, εκ Ελληνικά Γράµµατα
10. Μανωλάκου – Κεκέ, Η., (2005). Όταν τα παιδιά µιλούν µε το σχέδιο για τον εαυτό τους, την  οικογένεια και τον κόσµο τους. Αθήνα:  αυτοέκδοση  
11. Ντε Μερεντιέ, Φ,. (1981). Το παιδικό σχέδιο. (Επ. Μαρίζα Μητσοπούλου-Παππά), Αθήνα, εκ. Υποδοµή
12. Παναγοπούλου-Κακίση, Λ., (2001). Και όµως ζωγραφίζουν. Η ζωγραφική των παιδιών και ο κόσµος τους. Αθήνα, εκ. Δελφοί
13. Παναγοπούλου-Κακίση, Λ., (2004). Τα χρώµατα στη ζωγραφική παιδιών προσχολικής ηλικίας. Αθήνα, εκ. Διηνεκές
14. Παναγοπούλου, Ν., (2003). Η ζωγραφική της ελπίδας. Αθήνα,εκ. Κοχλίας 
15. Stern, A., (1992). Πλευρές και τεχνικές της παιδικής ζωγραφικής. Αθήνα, εκ. Δίπτυχο
16. Τόµας, Γ. & Σιλκ, Α.,(1996). Η ψυχολογία του παιδικού σχεδίου. Αθήνα, εκ. Καστανιώτης
17. Φλεκ-Μπάνκερρτ, Ρ., (1996). Τα παιδιά στέλνουν µηνύµατα µε τις ζωγραφιές τους. Αθήνα, εκ. Θυµάρι